Bo bo, còn được gọi là lúa miến (sorghum), đã trở thành nỗi ám ảnh của người dân Việt Nam trong quá khứ. Nó gây ra tình trạng bức ép, còng kẹp và tập trung học tập để ép buộc vào các tập đoàn. Các tập đoàn này không có nội dung cụ thể, nhưng vì sợ bị phê bình và trì hoãn, họ đã thành lập vội vàng. Tình hình tại một số nơi rất nghiêm trọng: nông dân bị trói buộc, buộc phải tập trung học tập thay đổi và sau đó mới được trả về…
Kết quả là sản lượng lương thực mà Nhà nước thu thập vào năm 1979 chỉ còn 1,45 triệu tấn, giảm sút nghiêm trọng so với 2,04 triệu tấn vào năm 1976. Sản lượng lúa mỗi người, tức lượng cơm cho người dân, cũng giảm từ 211 kg/người năm 1976 xuống còn 157 kg/người vào năm 1980.
Bạn đang xem: Bo bo từ đâu ra?
Bo bo cứu đói
Trong cuốn hồi ký của mình, cựu Phó Thủ tướng Trần Phương kể: “Nhiệm vụ nặng nhất của Chính phủ và của chúng tôi, phó Thủ tướng phụ trách lưu thông vào thời điểm đó là chạy gạo. Mỗi năm, cần phải đảm bảo ít nhất 300kg gạo/đầu người cho nhu cầu ăn gạo và giống lúa”
Vì tình hình nghiêm trọng như vậy, lựa chọn thực phẩm đã trở thành một vấn đề. Rau củ và khoai tây thường được sử dụng để tăng cường cơ khí của bữa ăn, nhưng đặc biệt là bo bo đã trở thành nỗi ám ảnh của người dân.
Giáo sư Nguyễn Văn Luật, nguyên viện trưởng Viện Lúa Đồng Bằng Sông Cửu Long, kể rằng khi anh còn là sinh viên, anh đã thấy Liên Xô và nhiều nước khác trồng bo bo, nhưng họ không sử dụng nó trực tiếp làm thực phẩm cho con người.
Loại bo bo mà người dân Việt Nam đã phải nhai để sống sót được gọi là lúa miến (sorghum), đó là loại cây chịu hạn rất tốt. Nó có hình dạng bên ngoài rất giống cây ngô nhưng chùm hạt nhỏ trên đầu cây giống như hạt đậu. Vỏ của bo bo rất cứng và không thể nấu ăn trực tiếp như cách người Việt trước đây đã phải làm. Liên Xô, Ấn Độ và một số quốc gia khác đã viện trợ và bán bo bo cho Việt Nam làm lương thực. Ngoài ra, cũng có một số người thực hiện theo thỏa thuận trao đổi hàng hóa.
Ngoài bo bo, người dân Việt Nam cũng phải ăn lúa mì và lúa mạch nguyên hạt chưa xay, được gọi chung là bo bo. Theo giáo sư Mai Văn Quyền, chuyên gia cây lương thực, từ thời chiến tranh, miền Bắc Việt Nam đã nhập khẩu lúa mì nguyên hạt từ Liên Xô để sử dụng làm lương thực tạm thời.
Để chế biến thành thực phẩm cho con người, lúa mì phải được xay thành bột sau khi qua quá trình tách cám, tạo thành bột mì và một ít cơm gạo. Nhưng do việc làm chậm, một số thời điểm Việt Nam không thể sản xuất kịp nên người dân phải tự xay thành bột, nhưng vẫn cứng vì không thể lên men.
Đặc biệt, lúa mì được nhập khẩu thời điểm đó chất lượng thấp từ nguồn hàng, và trở nên suy giảm hơn nữa trong quá trình vận chuyển, trở thành những khổ đau không thể quên. Miền Bắc đã thử nghiệm trồng lúa mì vào mùa đông-xuân với năng suất từ 2-3 tấn mỗi mẫu trong khoảng thời gian 80-90 ngày nhưng không có sự phát triển trên quy mô lớn do sâu bệnh…
Riêng lúa mạch chủ yếu được sử dụng trong công nghiệp chế biến rượu bia, thức ăn gia súc và nhiên liệu sinh học. Một số ít được sử dụng để làm bánh kẹo truyền thống, nhưng phải qua quá trình xay xát kỹ và pha trộn với các loại bột khác như bột mì, bắp và sữa.
Xem thêm : Cá Nục Tiếng Anh Là Gì? Tên Các Loại Cá Tiếng Anh Và Tên La Tinh
Nó không thể được sử dụng trực tiếp như gạo nấu chín để ăn cho con người. Tuy nhiên, trong thời kỳ khó khăn, người dân Việt Nam đã phải nhai nó để tồn tại.
Một nhân viên của Sở Ngoại vụ TP.HCM, ông Hải, giữ một thùng sắt chứa bo bo như một kỷ niệm: “Bo bo ăn như thế là ra như thế, nhưng nó đã cứu đói gia đình tôi” – Ảnh: Q.V.
Được trồng nhưng không được người dân ưa thích
Giáo sư Võ Tòng Xuân nhớ lại: “Năm 1972, miền Nam Việt Nam đã đưa hạt giống bo bo, tức lúa miến, về trồng trong chương trình đa canh hóa. Ban đầu, bo bo được trồng thử nghiệm ở Cần Thơ và Bình Đức, An Giang. Sau khi thu hoạch lúa mùa thu tháng 12, hạt bo bo được gieo xuống đất.
Vào thời điểm đó, vùng đất này rất màu mỡ nhờ lòng phù sa lũ và bãi rơm sau mỗi mùa lúa. Sản lượng bo bo trồng được khoảng 3-4 tấn/ha trong vòng ba tháng”. Sau năm 1975, bo bo tiếp tục được trồng ở vùng này trong chương trình mở rộng nguồn lương thực do hoàn cảnh khó khăn. Tuy nhiên, nó không được phát triển quy mô lớn do không được người dân ưa thích khó ăn.
Giáo sư Luật không quên rằng sau năm 1975, miền Bắc Việt Nam cũng đã thử nghiệm trồng cây này nhưng không thể mở rộng do năng suất thấp. Vợ ông Luật đã nhận một ít hạt bo bo về để trồng trong vườn nhưng chưa bao giờ được ăn.
Ban đầu, hàng xóm tưởng rằng đó là loại ngô mới, nhưng nó không cho quả lớn mà chỉ sinh ra từng chùm hạt tròn và bị sâu bệnh tấn công dữ dội. Hiện nay, bo bo chỉ còn được trồng ở một số vùng núi Tây Bắc và Bắc Trung Bộ phù hợp với đất khô và nóng.
Khi đất nước gặp khó khăn, gia đình ông Luật ở Thanh Trì, Hà Nội đã nhận được phân phối bo bo. Với vé phiếu của giáo viên, bà Trần Thị Minh Thu, vợ ông, đã mua được 13kg lương thực. Có lúc bà nhận được một nửa bo bo, nửa gạo, có lúc được toàn bộ bo bo.
“Khi đó, tình hình đói khủng khiếp. Những gia đình không có vé phiếu đặc biệt đều đối diện với cảnh đói khát. Bây giờ, suy nghĩ lại tôi không hiểu vì sao mình có thể ăn bo bo. Nhưng vào thời điểm đó, nó vẫn bị người khác ăn trộm vì quá đói” – bà Thu kể lại việc mình đi làm nước mắm và phải giấu giấy bọc bo bo ở góc phòng để không bị lấy mất.
Bà phải vay tiền để mua thực phẩm trong chợ đen với giá cao gấp nhiều lần. Con bà lúc đó mới 5 tuổi cũng phải nhai bo bo cứng ngắc, khiến trong nhà lúc nào cũng tràn ngập tiếng giã bo bo trong cối giã.
Ông Nguyễn Nhật Tân, thứ trưởng Bộ Ngoại thương lúc đó, vẫn nhớ rằng, vì tình hình đói khát của người dân, Chính phủ đã phải căng thẳng xoay xở. Khi tàu vận chuyển về Hải Phòng hoặc TP.HCM, chúng phải nhanh chóng được hạ cầu vận chuyển đến hệ thống phân phối quốc doanh để người dân ăn.
Xem thêm : Phi thương bất phú là gì? Tường tận gốc rễ ý nghĩa câu nói của cụ Lê Quý Đôn
Trong giai đoạn này, một số lần việc dỡ hàng bị chậm trễ trong khi người dân đang đối mặt với đói khát gay gắt, lãnh đạo nền Cộng sản như Đỗ Mười, Đinh Đức Thiện và ông Đồng Sỹ Nguyên đã phải xuống giải quyết vấn đề này bằng cách kỷ luật quân đội.
Lãnh đạo của các tỉnh đã tập trung vào nguồn lương thực từ cảng Hải Phòng. Nhiều đêm, họ phải đứng ở cảng cho đến 2 giờ sáng. Nhưng khi họ trở về Hà Nội, tình hình vẫn như cũ, kể cả việc ăn cắp đã bùng nổ. Công nhân, do quá nỗi đói khát, không thể ăn trộm nguyên bao, nên họ đã dùng ống sắt, ống trúc để chọc thủng bao bo bo, gạo để giữ cho chảy vào túi của họ.
Lớn lên mà không biết bo bo là gì…
Tôi lớn lên trong thời kỳ mà đất nước không còn chia làm Bắc và Nam. Tôi không biết đến chiến tranh là gì, chỉ nghe qua những câu chuyện của cha tôi. Tôi lớn lên trong thời gian không còn lo phiếu tem. Tôi không biết bo bo là gì, chỉ còn lại trong những kỷ niệm của mẹ…
… Thì trong tâm trí tôi luôn tự hào là người Việt Nam. Quốc kỳ mãi mãi vẫn phấp phới trên cuộc sống. Trái tim rướm máu nhớ nhung…
(Trích từ ca khúc “Lá cờ” của nhạc sĩ trẻ Tạ Quang Thắng)
_________
Khó có thể tưởng tượng một đất nước đã từng xuất khẩu lương thực hàng đầu thế giới lại phải đi vay mượn lương thực từ nước ngoài trong quá khứ.
Cuối cùng, không còn gì để nhớ về bo bo…
Kỳ trước: Gạo trong bếp của người dân
Kỳ tới: Mượn gạo từ Indonesia, mua lúa mì từ Ấn Độ
Nguồn: https://stamboom-boden.com
Danh mục: Là Gì
