Là người Nam bộ gần như ai cũng biết bài dân ca “Lý ngựa ô”: “Ngựa ô anh khớp, anh khớp cái kiệu vàng (ư…)/ Anh tra khớp bạc, lục lạc đồng đen/ Búp sen lá dặm, giây cương nhuộm thắm/ Cán roi anh bịt đồng thòa…”. Tuy nhiên, cụm từ “Búp sen lá dặm” không có ý nghĩa. Đúng nên là “búp sen lá giậm”. Từ “lá giậm” theo “Đại Nam quốc âm tự vị” của Huỳnh Tịnh Của có nghĩa là “đồ lót hai bên hông ngựa, chính chỗ người ngồi cặp hai bên”. Đúng phải có hình búp sen thì khi ngồi cưỡi mới an toàn.
Giai điệu vui tươi, hài hước của bài hát thể hiện tâm trạng vui phơi phới của chàng trai sau khi kết hôn. Giai điệu bài hát như nhịp ngựa chạy đón dâu: “Là đưa ý a đưa nàng, đưa nàng/ Anh đưa nàng về nhà/ Là đưa ý a đưa nàng, đưa nàng/ Anh đưa nàng về nhà…”. Bài hát phổ biến trong dân gian và trở thành câu chuyện cười của người Nam bộ khi nói về việc cưới hỏi, kết hôn…
Bạn đang xem: Ngựa ô anh khớp…!
Nhạc sĩ Trần Tiến đã lấy cảm hứng từ dân gian để sáng tác “Ngẫu hứng Lý ngựa ô” đầy đam mê và hồi hộp: “Nhớ tiếng vó khớp con ngựa ô/ Ngựa ô, ngựa ô ngàn năm vang mãi/ Tiếng vó có bao chàng trai về nơi đồng xanh/ Ngựa anh đón nàng (ư ư ư ư ư ư ư)/ Cho ai yêu thương nhau bên nhau suốt đời”. Giai điệu Rock trẻ trung giúp bài hát trở nên mạnh mẽ và cuốn hút hơn.
Một bài hát khác được nhạc sĩ Nguyễn Ngọc Thạch sáng tác với tình huống ngược lại, “Bài hát ngựa ô lang thang”, mô tả khổ đau trong cuộc sống của chàng trai đã mất tình yêu: “Lóc ca lóc cóc/ con ngựa ô/ ô ngựa ô/ khớp bạc bông vàng/ ai đem câu hát/ mơ màng vu quy/ ngựa ô/ chưa thắng yên vàng/ chưa tra khớp bạc/ cho nàng về nhà/ ngựa anh/ mắt lệ hai hàng/ ai đem con sáo/ bên đàng sang sông/ ngựa anh/ rơi mất kiệu vàng/ xe hoa ai đã/ rộn ràng nhà em/ ô ngựa ô/ hỡi người/ em gái quê tôi/ sao chê bờ đất/ gập ghềnh khó đi…”. Bài hát cũng có nhịp điệu ngựa chạy nhưng lời hát thì trầm trọng, cầu kỳ, thích hợp với tâm trạng đau khổ!
Ngựa ô hay còn gọi là ngựa đen, trong tiếng Hán Việt được gọi là hắc mã, chỉ các con ngựa có màu sắc chủ yếu là đen. Nét đặc trưng của ngựa ô là thân lông đen và đuôi đen, cả bốn chân đều là màu đen, lông có màu rỉ sét, dưới ánh nắng mặt trời có màu đỏ đen. Mô tả loại ngựa này đúng, chi tiết và sống động nhất là trong truyện ngắn “Con ngựa già” của nhà văn Nguyễn Công Hoan, được viết năm 1938 và công bố trên Báo Phổ thông bán nguyệt san, số 61 ngày 16/6/1940.
Xem thêm : Moody’s là gì? Các mức xếp hạng tín dụng của Moody’s
Nhân vật kể truyện xưng “tôi” và đã tận mắt chứng kiến, quan sát “bao giờ tôi cũng phải nhìn nó bằng đôi mắt kính phục”. Về ngoại hình và tính cách, ngựa ô được miêu tả như sau: “Nó cao lớn, bề ngoài đã thấy nó khó ưa”; “Nó dữ, mạnh mẽ và hung dữ”. Về tốc độ chạy, “khi con ngựa ô chạy đến mức mồ hôi xâm nhập, thì nó lại càng hăng hơn. Nó chạy nhanh và rất bền. Một lần nào đó, nó đã vượt qua cả đoàn tàu lửa từ ga Đình Dù đến Phú Thuỵ. Sau đó, vì tàu phải dừng lại ở Phú Thuỵ, nên nó tiếp tục chạy vượt qua. Nhân viên đoàn tàu nói rằng ngày đó, tất cả hành khách trên tàu đều phải úp mặt ra cửa để xem cuộc đua giữa sức mạnh của ngựa và máy móc.”
Với phong cách trào phúng và việc nhấn mạnh vào các đặc điểm về hình ảnh và tính cách, nhà văn đã miêu tả ngựa ô một cách đặc biệt và quý giá: “Không chỉ mạnh mà thôi, nó còn thông minh. Bất cứ ai đến gần nó, nó sẽ gầm gừ, cắn đá, nhưng khi đứng cạnh ông huyện, nó lại trở nên hiền lành như con bò. Ông huyện có thể vuốt ve, chọc vào răng của nó mà không gặp sự phản đối. Hai tai nó cứ cúp xuống phía trước một cách nghe lời. Người huyện còn khen ngợi hành động của nó trong việc cứu chủ.
Một đêm nọ, ông huyện cưỡi ngựa ô đi tuần. Đột nhiên, ông gặp một bè người cầm vũ khí. Ông không biết chúng là cướp hay thù địch của mình, nhưng khi chúng thấy ông, chúng đã chặn đường muốn tấn công ông. Bị bao vây bất thình lình, ông huyện hoảng loạn. Nhưng ngựa ô lại cử động nhanh chóng, giải thoát ông ra khỏi cảnh nguy hiểm và chạy thẳng về nhà”. Vì sự cống hiến của ngựa ô cho “quan lớn” trong “công việc”: “Một lần nữa, trong mùa mưa lũ, phó trưởng làng Lực Điền thông báo cho ông huyện về đoạn đê sạt 40 trượng, ông huyện cưỡi ngựa ô đến đoạn yếu kém để kiểm tra. Trong vòng 5 phút, ông đến đó, cùng với ô tô của ông. Ông ta nói rằng ông huyện là người chăm chỉ và ông ta rất biết ơn. Nếu dùng ngựa nhanh hay ngựa trắng, ông sẽ đến sau ông ta và bị chỉ trích là làm việc lười biếng quan.”
Theo truyền thuyết, ngựa hóa thành ngựa thần từ một con rồng, do đó, chỉ có những con ngựa ô cao lớn, mạnh mẽ mới được gọi là “Ô Long” hoặc “Hắc Long”. Có hai loại ngựa ô, một loại có lông đen mun như lông chim quạ và một loại có lông màu xanh lục đen ánh bạc rất hiếm, từng được các vị vua Việt Nam và Trung Quốc ưa chuộng.
Trong “Liêu trai chí dị”, Bồ Tùng Linh miêu tả con ngựa Nhàn Lương Thông (trong truyện “Ngũ Thông Thần”) được vua trên trời và vua dưới đất coi trọng hơn vàng ngọc vì nó thông minh và trung thành với chủ. Ở Việt Nam, hoàng đế Duệ Tông (1337-1377) cưỡi một con mã Nê Thông được sử dụng khi tham gia chiến dịch tiêu diệt quân Chiêm Thành. “Nê” chỉ ngựa có hai màu lông trắng và đen, “thông” là ngựa có màu lông ánh xanh. Đây là hai màu lông rất hiếm gặp. Ngựa Nê Thông kết hợp những ưu điểm từ cả hai loại ngựa kể trên.
Loại ngựa Ô Truy còn đặc biệt hơn vì nó là loại ngựa chiến có lông đen to, mạnh mẽ và dũng mãnh. Trong “Sử ký”, Tư Mã Thiên kể về ngựa Ô Truy của vua Bá Tước Hạng Vũ: “Hạng Vũ còn một con ngựa quý gọi là Ô Truy (một loại ngựa có hai màu lông xanh trắng) và cô thiếp yêu Ngu Cơ, được Hạng Vu ngưỡng mộ. Đây là hai vật quý giá và được Hạng Vũ coi trọng hơn bất kỳ thứ gì trong cuộc đời ông”. Theo “Sử ký”, trong trận đánh, khi bị bao vây, Ô Truy đã xông vào trận chiến cùng với 28 kỵ binh khác để phá vòng vây. Thất bại trong trận đánh, Hạng Vũ đã tự tử bên bờ sông Ô Giang. Ngựa Ô Truy cũng chết cùng chủ. Trước khi chết, nó hí lên vài tiếng than van đau đớn và nhảy xuống sông biến mất.
Xem thêm : Junior Developer là gì? Điều kiện đạt chuẩn và yêu cầu công việc của Junior Developer
Nguyên tắc truyền thống kể rằng sau trận thua, Hạng Vũ tự đâm cổ tự sát, con ngựa Ô Truy cũng chảy máu từ mắt, không ăn không uống mà chết. Chính vì thế, Ô Truy được coi là loại ngựa trung thành và tốt bụng. Người sau này vẫn nhắc đến ngựa Ô Truy như một biểu tượng của lòng trung thành. Trong “Tam quốc diễn nghĩa” Trương Phi cũng cưỡi loại ngựa này có tên là Vương Truy Mã, tức là ngựa đen đi theo Đại Vương.
Quốc gia Macedonia (nay là Cộng hòa Bắc Macedonia) từng có một thành phố có tên Buchephalus, được đặt tên theo một con ngựa ô để tưởng nhớ công lao của nó với đất nước. Theo truyền thuyết, Buchephalus thuộc giống ngựa hoàng gây được lòng tín nhiệm của mọi người ngoại trừ vua Alexandre. Khi còn là một hoàng tử, Alexandre đã biết thuần hóa con ngựa bằng tình yêu không giới hạn. Chàng trai vỗ nhẹ vào cổ ngựa và nhẹ nhàng lái nó quay về phía mặt trời để hóa giải nỗi sợ hãi của nó. Cuối cùng, chàng thành công trong việc thuần hóa con ngựa hung dữ và trở thành vua để chinh phục vùng Trung Đông.
Trong một trận chiến ác liệt, Buchephalus bị thương nặng, Alexandre suy nghĩ thay thế con ngựa nhưng Buchephalus không đồng ý. Nó gối đầu xuống trước bàn chân vua và cho Alexandre cưỡi lên lưng. Với sức lực cuối cùng, Buchephalus vươn mình để đảm bảo chiến thắng của Alexandre trước khi trút hơi thở cuối cùng. Ngựa ô được vua chôn cất với các nghi lễ trọng đại của quốc gia!
Trong “Ngũ Thần Mã Tây Sơn” (5 con ngựa thần của gia đình Tây Sơn), một trong số đó là Ô Du của danh tướng Đặng Xuân Phong. Truyền thuyết miêu tả Ô Du có lông đen như gỗ mun, bốn chân thon nhỏ giống chân nai và hình dáng giống hổ. Ô Du có thể leo núi và vượt qua những ghềnh đá nhưng người cưỡi lại cảm thấy như đang đi trên đất phẳng. Lần đầu tiên tham gia trận đánh, nhờ Ô Du, Đặng Xuân Phong chiếm được thành phố Thăng Bình và Điện Bàn, sau đó bắt và giết hai tướng chúa Nguyễn là Tôn Thất Quyền và Tôn Thất Xuân. Sau khi vua Quang Trung qua đời, Đặng Xuân Phong đã rút về quê nhà và biệt tích cùng Ô Du…
Theo truyền thuyết, ngựa sắt của Thánh Gióng cũng là ngựa ô, do được đúc từ chất liệu sắt. Ngựa sắt phun lửa nên hoàn toàn phù hợp và đáng kinh ngạc cho kẻ xâm lược khi chúng bị tiêu diệt như cỏ rác trước hành động phi thường của anh hùng. Sau khi đánh bại giặc, Thánh Gióng cưỡi ngựa bay lên trời. Để làm rõ hình ảnh, ngựa phải có màu đen để được in lên nền mây trắng và trời xanh…!
Vậy tại sao hình tượng ngựa ô, âm thanh của lục lạc và tiếng vó trong rước dâu lại gắn bó mật thiết với văn hóa miền Nam hơn là miền Bắc? Hãy cùng đi tìm hiểu!
Nguồn: https://stamboom-boden.com
Danh mục: Là Gì
